تامین دلیل چیست و چگونه انجام می شود؟

برخی مواقع آثار جرائم یا خسارتی که به افراد وارد می‌شود، به سرعت از میان می‌رود و اساسا اثبات وارد شدن خسارت یا وقوع جرم، بسیار مشکل می‌شود. این مسئله در حوزه فضای مجازی اهمیت بیشتری می یابد چراکه بواسطه پویایی فضای مجازی امکان از بین رفتن شواهد بسیار محتمل تر خواهد بود. قانون برای حل این مشکل، راهکار "تامین دلیل" را پیش بینی نموده است.

تامین دلیل به معنای حفظ و تهیه کردن‏ یا در جای امن گذاشتن دلیل است و یکی از راههای حفظ حقوقِ فردِ خسارت دیده است.

• دقت داشته باشید که چنانچه هنوز اقدام به طرح شکایت یا دعوای حقوقی ننموده اید، ارائه دادخواست تامین دلیل به منزله شروع شکایت و تشکیل پرونده قضائی بر علیه متهم مورد نظر شما نیست، بلکه صرفاً ادله و شواهد وقوع جرم مستندسازی می گردد
• تامین دلیل می تواند در طول فرایند رسیدگی به پرونده و یا حتی پیش از شروع دعوای حقوقی یا کیفری، صورت پذیرد
• تامین دلیل باید از طریق محاکم قضائی انجام شود، لیکن چنانچه هنوز اقدام به طرح دعوا و تشکیل پرونده ننموده اید، باید دادخواست «تامین دلیل با جلب نظر کارشناس» خود را در شوراهای حل اختلاف به ثبت برسانید و شوراها اقدام به معرفی و انتخاب کارشناس رسمی دادگستری خواهند نمود.
• در طول فرایند رسیدگی به دعوا، نیز امکان انجام تامین دلیل وجود دارد لیکن تشخیص ضرورت این مسئله به قاضی پرونده بستگی دارد.

مثال اول:پیام های تهدید آمیزی از طریق شبکه های اجتماعی برای شما ارسال می شود و هر لحظه امکان از بین رفتن یا حذف اکانت طرف مقابل وجود دارد.

مثال دوم: در صفحات یک سایت یا وبلاگ اینترنتی به شما توهین شده است یا اتهامات نادرستی به شما نسبت داده شده است و هر لحظه امکان حذف آن صفحات وجود دارد.

مثال سوم: وب سایت یا شبکه یا سرورهای سازمان شما هک شده است و شما باید در سریعترین زمان ممکن به وضعیت عادی برگردانید. بنابراین باید سریعا تغییرات بوجود آمده را مرتفع نموده و به حالت اولیه برگردید، که در این صورت ادله وقوع جرم نیز از بین خواهد رفت. از سوی دیگر اگر بخواهید منتظر بمانید تا بررسی ادله توسط قاضی پرونده و پس از طرح شکایت شما انجام شود قطعا این امر ماه ها زمانبر خواهد بود.

مثال چهارم: ساعت خود را نزد شخصی به امانت گذارده‌اید و از وی هیچگونه رسیدی دریافت نکرده اید. اشخاصی دیگری از وجود این مسئله مطلعند و می توانند به نفع شما شهادت دهند ولی شما احتمال میدهید در موقع طرح دعوی، به این اشخاص (یعنی مطلعین از موضوع) دسترسی پیدا نکنید یا نتوانید به موقع از اطلاعات آنها استفاده کنید.

مثال پنجم: منزل مسکونی یا مغازه تجاری خود را به فردی اجاره داده اید، لیکن مستاجر اقدام به تخریب ملک نموده و خساراتی را به شما وارد نموده است. اکنون مشتری دیگری برای ملک شما پیدا شده و شما باید سریعا ملک را به مستاجر جدید تحویل دهید اما نمی توانید برای بررسی و ارزیابی میزان خسارت‌ها منتظر بررسی دادگاه بمانید

شما می‌‏توانید پیش از طرح دعوی در محاکم قضائی، با تقدیم دادخواست‏ «تأمین دلیل با جلب نظر کارشناس» از سیستم قضائی بخواهید که سریعا فردی (یک نفر کارشناس رسمی دادگستری) را مامور رسیدگی به این مسئله نمایند. بدین ترتیب کارشناس رسمی دادگستری اقدام به بررسی صحنه جرم و مستندسازی ادله اثبات دعوا و در صورت لزوم برآورد خسارت خواهد نمود.

پس از انجام این امر شما می توانید با خیال راحت تری اقدام به طرح دعوا و تشکیل پرونده قضائی نموده و دیگر نگرانی از بابت تضییع حقوق خود نداشته باشید.

قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب (در امور مدنی)

فصل هفتم - تأمین دلیل و اظهارنامه

ماده ۱۴۹ - در مواردی که اشخاص ذی‌نفع احتمال دهند که در آینده استفاده از دلایل و مدارک دعوای آنان از قبیل تحقیق محلی و کسب اطلاع از مطلعین و استعلام نظر کارشناسان یا دفاتر تجاری یا استفاده از قرائن و امارات موجود در محل و یا دلایلی که نزد طرف دعوا یا دیگری است، متعذر یا متعسر خواهد شد، می‌توانند از دادگاه درخواست تأمین آن‌ها را بنمایند. مقصود از تأمین در این موارد فقط ملاحظه و صورت‌برداری از این گونه دلایل است.

ماده ۱۵۰ - درخواست تأمین دلیل ممکن است در هنگام دادرسی و یا قبل از اقامه دعوا باشد.

ماده ۱۵۱ - درخواست تأمین دلیل چه کتبی یا شفاهی باید حاوی نکات زیرباشد:

1. مشخصات درخواست‌کننده و طرف او.
2. موضوع دعوایی که برای اثبات آن درخواست تأمین دلیل می‌شود.
3. اوضاع و احوالی که موجب درخواست تأمین دلیل شده است.

ماده ۱۵۲ - دادگاه طرف مقابل را برای تأمین دلیل احضار می‌نماید ولی عدم حضور او مانع از تأمین دلیل نیست. در اموری که فوریت داشته باشددادگاه بدون احضار طرف، اقدام به تأمین دلیل می‌نماید.

ماده ۱۵۳ - دادگاه می‌تواند تأمین دلیل را به دادرس علی‌البدل یا مدیر دفتر دادگاه ارجاع دهد مگر در مواردی که فقط تأمین دلیل مبنای حکم دادگاه قرار گیرد در این صورت قاضی صادرکننده رأی باید شخصاً اقدام نماید یا گزارش تأمین دلیل موجب وثوق دادگاه باشد.

ماده ۱۵۴ - در صورتی که تعیین طرف مقابل برای درخواست‌کننده تأمین دلیل ممکن نباشد، درخواست تأمین دلیل بدون تعیین طرف پذیرفته و به جریان گذاشته خواهد شد.

ماده ۱۵۵ - تأمین دلیل برای حفظ آن است و تشخیص درجه ارزش آن در موارد استفاده، با دادگاه می‌باشد.